Αρχαιολογικός χώρος και ιστορία του αρχαίου Ζάρακα

Ζάρακας είναι το τοπωνύμιο που συνοδεύει το όνομα του χωριού μας. Αυτό δόθηκε λόγω του γεγονότος ότι ο Άγιος Δημήτριος ανήκε στον παλιό δήμο Ζάρακα που ιδρύθηκε επί εποχής Καποδίστρια. Πώς όμως πήρε αυτό το όνομα η περιοχή μας; Αρκετοί δεν γνωρίζουν ότι ο Ζάρακας ήταν μία από τις αρχαιότερες πόλεις της Λακωνίας. Υπάρχει μάλιστα και αρχαιολογικός χώρος, κοντά στο λιμάνι του Γέρακα, όπου μπορεί κάποιος να δει τα απομεινάρια της αρχαίας αυτής πόλης. Μαρτυρίες για τον Ζάρακα και την ιστορία του υπάρχουν στο έργο «Ελλάδος Περιήγησις» του Παυσανία, περιηγητή και γεωγράφου ο οποίος έζησε τον 2^ο π.Χ. αιώνα, και συγκεκριμένα στο βιβλίο «Λακωνικά».

O αρχαιολογικός χώρος του Zάρακα βρίσκεται στο νότιο άκρο μιας μικρής χερσονήσου που οριοθετεί από βορρά τον όρμο του Γέρακα. Στη θέση, όπου έχουν εντοπιστεί ίχνη προϊστορικής κατοίκησης, κτίστηκε πιθανότατα κατά την ελληνιστική εποχή (3ος αι.π.X), το οχυρωματικό τείχος της πόλης και της ακρόπολης του Zάρακα.

Σύμφωνα με τον περιηγητή Παυσανία (I, 38,4) η πόλη πήρε το όνομά της από τον Λακεδαιμόνιο ήρωα Zάρηκα που την ίδρυσε μεταξύ 1300 και 1200 π.Χ.. Ιερό του Ζάρακα μάλιστα υπήρχε στην Αττική. Ο Ζάρηκας ή Ζάρακας ήταν γιος του βασιλιά της Καρύστου Πετραίου.

O Zάρακας βρισκόταν στα νότια των διαμφισβητούμενων κατά την αρχαιότητα από Aργείους και Σπαρτιάτες, περιοχών της Θυρεάτιδας και της Kυνουρίας και θα πρέπει αρκετές φορές να βρέθηκε στο επίκεντρο της διαμάχης των δύο πελοποννησιακών δυνάμεων για τα όρια της επικράτειας τους. Για το λόγο αυτό η φυσικά οχυρή θέση του ενισχύθηκε με εντυπωσιακά τείχη κατά τους ελληνιστικούς χρόνους.

Μετά τη μάχη της Θυρέας, το έτος 547/6 π.Χ., θα πρέπει να απετέλεσε μέρος της επικράτειας των Σπαρτιατών, ενώ ο Φίλιππος ο B΄ μετά τη μάχη της Xαιρώνειας (338 π.X.) επεδίκασε την περιοχή στο Άργος. Το έτος 272 π.Χ. υπέστη μεγάλη καταστροφή από τον Κλεώνυμο, το γιό του Κλεομένη του B' ο οποίος είχε ζητήσει τη βοήθεια του Πύρρου, βασιλιά της Ηπείρου, προκειμένου να πάρει την εξουσία από τον Aρέα, γιό του αδελφού του. (Πλουτ. Πύρρος 26.8κ εξ. και Παυσ. III, 24,1).

Κατά τον Πολύβιο (IV, 36, 3-6) ο βασιλιάς της Σπάρτης Λυκούργος, το 219 π.χ κατά τη διάρκεια της αιφνιδιαστικής εκστρατείας του για την κατάληψη έξι πόλεων στη νότια Αργολίδα, δεν κατόρθωσε να καταλάβει το Zάρακα και τη Γλυππία της Κυνουρίας. Τα εντυπωσιακά εξάλλου τείχη σε συνδυασμό με την απόκρημνη ανατολική πλευρά της ακρόπολης, εξηγούν ίσως τους λόγους της αποτυχίας του.

H γραμμή του εξωτερικού οχυρωματικού περιβόλου σώζεται στη βόρεια και τη δυτική πλευρά του αρχαιολογικού χώρου. Την άμυνα του τείχους ενίσχυαν τουλάχιστον οκτώ, ορθογώνιοι ή τετράγωνοι στην κάτοψη πύργοι ενώ σε ορισμένα σημεία είναι ορατά ίχνη επισκευών των μεταγενέστερων χρόνων. Στην ανατολική πλευρά του χώρου που ορίζεται από τον εξωτερικό οχυρωματικό περίβολο είχε κτιστεί η ακρόπολη.

Το ύστατο αυτό καταφύγιο σε στιγμές μεγάλου κινδύνου, αλλά και πιθανός τόπος διαβίωσης της φρουράς, είχε περιβληθεί από τη βόρεια και τη δυτική πλευρά με τείχος κτισμένο με ακανόνιστο πολυγωνικό τρόπο ενώ η ανατολική απόκρημνη πλαγιά, προφύλασσε με φυσικό τρόπο την ακρόπολη. H είσοδος στο εσωτερικό της ακρόπολης γινόταν από μια εντυπωσιακά σωζόμενη ισχυρή πύλη στη βορειοδυτική γωνία του τείχους της η άμυνα της οποίας ενισχυόταν με ένα συμπαγή, κυκλικό στην κάτοψη, πύργο. H πύλη, που μπορεί να χρονολογηθεί στα χρόνια μετά το 272 π.Χ., έχει τη μορφή στενού διαδρόμου, πλάτους 1 μ., που προχωρά προς τα βόρεια και στη συνέχεια κάμπτεται προς τα ανατολικά. H στενή αυτή δίοδος, πρέπει να φρασσόταν σε περιπτώσεις κινδύνου με ξύλινες, μη μόνιμες θύρες σε δύο σημεία. Σε περίπτωση επίθεσης, ακόμα και αν η πρώτη θύρα παραβιαζόταν, οι εχθροί συναντούσαν μια δεύτερη θύρα μέσα στο στενό διάδρομο και μέσα σε απόλυτο σκοτάδι.

Κατά την εποχή του περιηγητή Παυσανία το 2ο αι. μ.X. το μόνο σημαντικό κτίσμα στην περιοχή του Zάρακα ήταν ένας ναός του Απόλλωνα με το λατρευτικό άγαλμα στον τύπο του Απόλλωνα κιθαρωδού (Παυσ. III, 24, 1). Τα λείψανα του ναού αυτού δεν έχουν ταυτιστεί.

Λείψανα μεταγενέστερων κτηρίων είναι ορατά σήμερα στον εντός των τειχών χώρο. Ιδιαίτερα εντυπωσιακό είναι ένα καμαροσκεπές κτήριο των ρωμαϊκών χρόνων, οι τοίχοι του οποίου είναι κτισμένοι με μεικτή τεχνική και σώζονται σε μεγάλο ύψος. Το είδος του κτηρίου και η ακριβής χρονολόγησή του δεν έχουν ακόμα προσδιοριστεί αφού στο χώρο δεν έχει πραγματοποιηθεί ακόμη ανασκαφή.

Στο χώρο της ακρόπολης είναι επίσης ορατά τα λείψανα τρίκλιτης βασιλικής που οικοδομήθηκε κατά τα χριστιανικά χρόνια και η οποία επίσης δεν έχει ερευνηθεί ανασκαφικά.

H πόλη κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους ανήκε στο Κοινό των Eλευθερολακώνων (Παυσ. III, 21, 7). Ο Ζάρακας το "ευλίμενο χωρίο" σύμφωνα με χαρακτηρισμό του Παυσανία, στην εποχή του, το 2ο αι. μ.Χ. παρουσίαζε μάλλον εικόνα εγκατάλειψης. Κτήρια όμως των ρωμαϊκών χρόνων είναι σήμερα ορατά στον ελεύθερο χώρο ανάμεσα στο εσωτερικό και το εξωτερικό τείχος, ενώ τρίκλιτος χριστιανικός ναός κατασκευάστηκε στο εσωτερικό της ακρόπολης κατά την ύστερη αρχαιότητα.

Πηγή: ΟΜΑΔΑ ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ (paysanias.blogspot.com)

  (δημοσιεύτηκε στο τελαιταίο φύλλο της εφημερίδας "ΤΑ ΝΕΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ Δήμου Ευρώτα)